Παρένθετη Μητρότητα:Το Ελληνικό Νομικό Πλαίσιο Ενός Βιοηθικού Ζητήματος

Το ζήτημα της παρένθετης μητρότητας έχει απασχολήσει τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η βιοηθική του διάσταση είναι αυτή που εγείρει πολλά ερωτηματικά και προφανώς δυσκολεύει την αποκρυστάλλωση ενός αρραγούς νομικού πλαισίου. Το κατά πόσο είναι ηθικά αποδεκτό και προς το συμφέρον του ανθρώπου η απόκτηση απογόνων μέσω μιας άλλης γυναίκας δημιουργεί βαθύ προβληματισμό. Είναι σύμφωνη μια τέτοια διαδικασία με τις βασικές αρχές της βιοηθικής, δηλαδή της αρχής του «μη βλάπτειν», της ωφέλειας, της δικαιοσύνης και κυρίως της της ελεύθερης βούλησης και της αυτοδιάθεσης;

 Στη χώρα μας νομικά και βάσει του Συντάγματος  μας, καθένας δικαιούται να αποκτήσει απογόνους σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Η προσφυγή στις ιατρικές μεθόδους, προκειμένου να αποκτηθούν τέκνα, προστατεύεται απόλυτα, αρκεί η άσκηση του δικαιώματος της αναπαραγωγής να μην προσκρούει σε δικαιώματα άλλων, να μην παραβιάζει το Σύνταγμα και να μην προσβάλλει τα χρηστά ήθη. Η χρησιμοποίηση «παρένθετης» κυοφόρου γυναίκας δεν επιτρεπόταν μέχρι πρότινος.

Ο Έλληνας νομοθέτης αρχικά εκπόνησε το ν. 3089/2002 με βάση τόσο το  Σύνταγμα όσο και τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης του Οβιέδο του 1997 για «τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη βιοϊατρική». Εν συνεχεία το ν. 3305/2005 για εφαρμογή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπα/ραγωγής καθώς και το πιο πρόσφατο νομοθέτημα, το ν. 4272/2014. Επειδή η παρένθετη μητρότητα προϋποθέτει την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (ΙΥΑ) ή αλλιώς εξωσωματική γονιμοποίηση, είναι απαραίτητο να οριστεί η έννοια της:

 Ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (Ι.Υ.Α.) είναι κάθε περίπτωση κυοφορίας και τεκνοποίησης που επιτυγχάνεται με μεθόδους άλλες πλην της φυσιολογικής ένωσης άνδρα και γυναίκας και εφαρμόζονται σε ειδικά οργανωμένες μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.). Επιτρέπεται για να αντιμετωπιστεί η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για να αποφεύγεται η μετάδοση στο τέκνο σοβαρής ασθένειας.

Στα πλαίσια της εξωσωματικής είναι νομικά θεμιτή και "η περίπτωση κατά την οποία μία γυναίκα κυοφορεί και γεννά (φέρουσα ή κυοφόρος), ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων, με χρήση ωαρίου ξένου προς την ίδια, για λογαριασμό μίας άλλης γυναίκας, η οποία επιθυμεί να αποκτήσει παιδί αλλά αδυνατεί."

" Η παρένθετη μητρότητα είναι η μέθοδος τεχνητής αναπαραγωγής, επιτρεπόμενη κατόπιν προηγούμενης δικαστικής άδειας με την οποία μια γυναίκα κυοφορεί και γεννά (φέρουσα ή κυοφόρος ή παρένθετη μητέρα) ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων με χρήση ωαρίων ξένων προς την ίδια για λογαριασμό μιας άλλης γυναίκας, που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί αλλά δεν μπορεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους."

Βασικές προϋποθέσεις είναι οι εξής:

•       Χρειάζεται δικαστική άδεια και μητέρα του τέκνου που θα γεννηθεί τεκμαίρεται αυτή στην οποία δίδεται η άδεια.

•       Η αιτούσα γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο με παρένθετη μητρότητα θα πρέπει αποδεδειγμένα να αδυνατεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους.

•       Θα πρέπει να διενεργηθεί υποχρεωτικά ιατρική εξέταση για τους ιούς της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV, HIV2), ηπατίτιδας Β και C και σύφιλης (RPR) τόσο στη γυναίκα που πρόκειται να κυοφορήσει όσο και σε αυτούς που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο.

•       Η κυοφόρος υποβάλλεται πριν και κατά τη διάρκεια της κύησης σε ενδελεχείς ψυχολογικές αξιολογήσεις.

•        Προηγείται πάντα έγγραφη συμφωνία ότι δε θα υπάρξει οικονομικό αντάλλαγμα και ότι τα χρησιμοποιούμενα ωάρια δε θα προέρχονται από την κυοφόρο (ρητή απαγόρευση της πλήρους υποκατάστασης)

•       Η αιτούσα γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο με παρένθετη μητρότητα και η κυοφόρος θα πρέπει να έχουν την κατοικία τους στην Ελλάδα.

•       Παρένθετες μητέρες γίνονται από αλτρουισμό και φιλαλληλία, συνήθως είναι φίλες ή συγγενείς της μητέρας που είναι άτεκνη και δεν μπορεί να αποκτήσει (κυοφορήσει) δικό της παιδί για σοβαρούς ιατρικούς λόγους. Ενδείκνυται ιατρικώς η παρένθετη μητέρα να είναι νέας ηλικίας.

Στην περίπτωση που οι ενδιαφερόμενοι δε λειτουργούν σύννομα, ο  νόμος απειλεί με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον δύο (2) ετών και με χρηματική ποινή τουλάχιστον 1.500,00 ευρώ, όταν:

•       Δεν τηρούνται οι προϋποθέσεις, που θέτει ο νόμος και

•       Όποιος δημόσια ή με την κυκλοφορία εγγράφων, εικόνων ή παραστάσεων αναγγέλλει, προβάλλει ή διαφημίζει, έστω και συγκαλυμμένα, την απόκτηση τέκνου μέσω τρίτης γυναίκας ή παρέχει κατ’ επάγγελμα μεσιτικές υπηρεσίες με οποιοδήποτε αντάλλαγμα ή προσφέρει με τον ίδιο τρόπο υπηρεσίες δικές του ή άλλου για την επίτευξη του σκοπού αυτού.

•       Όποιος προβαίνει σε εφαρμογή μεθόδων Ι.Υ.Α. κατά παράβαση των ορίων ηλικίας που προβλέπονται στο νόμο, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μέχρις ενός έτους.

Η  διαδικασία της παρένθετης μητρότητας στη χώρα μας γενικά είναι σύμφωνη με τις αρχές της βιοηθικής. Η αρχή της ισοτιμίας πλήττεται όμως σε δύο σημεία:

•       Απαγορεύεται για ομόφυλα ζευγάρια και

•  Όταν επιτρέπει έστω και άτυπα αμοιβή της παρένθετης.

Η Ελλάδα είναι πρωτοπόρος και καινοτόμος νομοθετικά σ’ ό, τι αφορά την παρένθετη μητρότητα, γιατί προβλέπει όλες τις παραμέτρους και διασφαλίζει απόλυτα τα εμπλεκόμενα μέρη. Όσο και αν μια μειοψηφία αρέσκεται στη δαιμονοποίηση της, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι η παρένθετη μητρότητα είναι απόρροια της τεχνολογικής και ιατρικής εξέλιξης και προσφέρει μια εξαιρετική λύση για την απόκτηση (βιολογικών) απογόνων. Προφανώς υπάρχει χώρος για όλες τις απόψεις, αρκεί να μην καταλήγει κανείς σ’ αυτές άκριτα ή να τις υιοθετεί εκ του ασφαλούς και a la carte.

" Η τάση  για τη διασφάλιση της ιατρικής πρακτικής διεθνώς είναι το legal documentation (έγγραφη νομική διαδικασία). Από τη στιγμή που τα εμπλεκόμενα μέρη προβούν σε έγγραφη αποτύπωση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων τους σε συνδυασμό με την ευνοϊκή και ακριβή νομοθετική πρόβλεψη, η διαδικασία μέσα στα ελληνικά σύνορα είναι απόλυτα ασφαλής. "